การประสมวงดนตรีพื้นบ้านอีสานใต้

วงมโหรีอีสานใต้

ประวัติความเป็นมา
           เป็นการละเล่นประกอบดนตรีที่ได้รับการสืบทอดมาแต่โบราณ และนับได้ว่าเป็นเอกลักษณ์ที่สำคัญอย่างหนึ่ง ปัจจุบันนี้ก็ยังเป็นที่นิยมอย่างมาก และถือได้ว่าเป็นวงดนตรีที่เป็นพื้นฐานในการละเล่นอย่างอื่น ๆ เช่น อาไย กะโนบติงต็อง กันตรึม เรือมลูดอันเร และการบรรเลงประกอบพิธีกรรม ตามความเชื่อทางทางไสยศาสตร์ เช่น โจลมาม็วด บ็องบ็อด ประกอบทั้งเป็นการบรรเลงประโคมในพิธีต่าง ๆ ทั้งงานมงคลและงานอวมงคล เป็นต้น

เครื่องดนตรี
           วงมโหรีอีสานใต้ หรือที่เรียกกันอย่างสามัญว่า วงมโหรีเขมรนี้ จะประกอบด้วยเครื่องดนตรีดังต่อไปนี้
           1. ซอด้วง 1-2 คัน
           2. ซอตรัวเอก 1-2 คัน
           3. กลองกันตรึม 1-2 ใบ
           4. ระนาดเอก 1 ราง
           5. พิณ 1 อัน
           6. ปี่สไล 1 เลา
           7. กลองรำมะนาขนาดใหญ่ 1 ใบ
           8. เครื่องประกอบจังหวะ เช่น ฉิ่ง ฉาบ กรับ
           เครื่องดนตรีดังกล่าวนี้ ขึ้นอยู่กับความสมบูรณ์ในการจัดวงบางครั้งอาจจะลดหรือเพิ่มเครื่องดนตรีบางชิ้นได้ เช่น พิณ ระนาด แต่เครื่องอื่นๆ ให้คงไว้

บทขับร้อง
            บทขับร้องในการเล่นมโหรี มีจังหวะที่แตกต่างกันออกไป แต่ส่วนมาก มีลักษณะใหล้เคียงกับการเล่นกันตรึม อาไย และกะโน๊บติงต็อง เพราะการละเล่นเหล่านี้ ใช้วงมโหรีเขมรเป็นหลัก ในการบรรเลงจะมีนักร้องทั้งสองฝ่าย (หญิง – ชาย) ร้องโต้ตอบกัน โดยมีการรำประกอบด้วยเนื้อหาที่ขับร้อง มักเป็นบทเกี้ยวพาราสี บทตลกต่างๆ ตามแบบของการละเล่นพื้นบ้านโดยทั่วๆ ไป

ลักษณะของการบรรเลง
            การบรรเลงของวงมโหรีเขมรนี้ จะเริ่มจากบทไหว้ครูก่อนและบรรเลงสลับการขับร้องพร้อมด้วยการร่ายรำต่างๆ ที่สวยงาม ส่วนการจัดพิธีไหว้ครู มีพิธีแบบเดียวกันกับการเล่นกันตรึม หรือเรือมลูดอันเร โดยใช้เครื่องเช่นสังเวยอย่างเดียวกัน

วงกันตรึม

ประวัติความเป็นมา
           กันตรึมหรือโจะกันตรึม เป็นดนตรีที่มีความสำคัญและมีบทบาทมากที่สุดแต่โบราณมาจนถึงปัจจุบัน โดยเฉพาะในปัจจุบันในแถบจังหวัดสุรินทร์และบุรีรัมย์กำลังเป็นที่นิยม กันตรึมเป็นเครื่องดนตรีที่มีบทบาทต่อชีวิตประจำวันของคนโบราณ ไม่ว่าจะเป็นพิธีแบบใด ดนตรีกันตรึมถูกนำไปใช้บรรเลงประกอบเสมอ เช่น งานแต่งงาน งานบวชนาค งานศพ หรือทางด้านพิธีกรรมเรียกว่า “ โจลมาม็วด ” ก็ใช้ดนตรีกันตรึมบรรเลงเป็นพื้น เครื่องดนตรีก็มีการเปลี่ยนแปลงเพิ่มเติมให้เหมาะสมกับงานด้วย

โอกาสที่แสดง
           การเล่นกันตรึมนั้นมีความสำคัญมาตั้งแต่โบราณ เป็นเครื่องดนตรีที่นิยมว่าไพเราะ เข้าถึงจิตใจของผู้ฟังมากกว่าดนตรีประเภทอื่น ๆ กันตรึมจึงสามารถนำไปเล่นในโอกาสทั่ว ๆ ไป ไม่ว่าจะเป็นงานมงคลหรืองานอวมงคล รวมถึงการบรรเลงประกอบความเชื่อทางไสยศาสตร์ เช่น การโจลมาม็วด (ก่รทรงเจ้าเข้าผี) บ็องบ็อด เป็นต้น กันตรึมนิยมนำไปเล่นในงานมงคล เช่น งานแต่งงาน งานโกนจุก งานสมโภชต่าง ๆ งานกฐิน งานผ้าป่า ฯลฯ โยเฉพาะงานแต่งงานแต่โบราณมาถือว่าขาดกันตรึมมิได้ กันตรึมในปัจจุบันมีการเปลี่ยนแปลงไปจากเดิมบางประการ ทั้งทางเครื่องดนตรีและบทร้อง

เครื่องดนตรี
           1. กลองกันตรึม (โทน) 2 ใบ
           2. ปี่อ้อ 1 เลา
           3. ซอตรัวเอก (ซออู้) 1 คัน
           4. ขลุ่ย 1 เลา
           5. ฉิ่ง 1 คู่
           6. ฉาบ 1 คู่

วงทุ่มโหม่ง ( ตึมุง )

ประวัติความเป็นมา
           ทุ่มโหม่ง ภาษถิ่นเรียกว่า ตึมุง เป็นเครื่องดนตรีที่บรรเลงในงานศพโดยเฉพาะ ที่เรียกว่าทุ่มโหม่งหรือตึมุง เพราะตั้งชื่อตามเสียงกลอง ( ทุ่ม-ตึ ) และเสียงฆ้องหุ่ย ( โหม่ง-มุง )

ลักษณะที่เล่นและโอกาส
           ผู้บรรเลงทุ่มโหม่ง จะตั้งเครื่องดนตรีคือ ฆ้องโหม่ง กลองเพล ฆ้องวง ปี่ ใกล้ ๆ กับที่ตั้งศพ และจะเล่นกล่อมศพไปตลอดคืน โอกาสที่เล่น จะบรรเลงตอนตั้งศพบำเพ็ญกุศล และทำบุญ 100 วัน

เครื่องดนตรี
           1. ปี่ไฉนชนิดเล็ก 1 เลา
           2. กลองเพลขนาดใหญ่ 1 ใบ
           3. ฆ้องหุ่ย 1 ลูก
           4. ฆ้องวง มีลูก 9 ลูก 1 วง

วงเรือมอันเร

           เป็นเครื่องดนตรีประกอบการรำกระทบสากหรือรำกระทบไม้

เครื่องดนตรี
           1. ไม้สาด 2 คู่ คู่หนึ่งใช้รอง อีกคู่หนึ่งใช้เคาะและกระทบเป็นจังหวะ
           2. ตะโพน 2 ลูก แต่ปัจจุบันนิยมใช้กลองกันตรึม (โทน) แทน
           3. ปี่อ้อ 1 เลา แต่ปัจจุบันนิยมใช้ปี่สไล (ปี่ใน) แทน
           4. อาจเพิ่มเครื่องกำกับจังหวะอย่างอื่นอีก เช่น ฉิ่งและกรับ

วงเรือมมะม็วด

           เป็นการประสมเครื่องดนตรีประกอบการรำแม่มดหรือรำผีฟ้า

เครื่องดนตรี
           1. ซอ 1 คัน
           2. ปี่อ้อ 1 เลา
           3. ปี่สไล (ปี่ใน) 1 เลา
           4. กลองกันตรึม (โทน) 2 ลูก
           5. ตะโพน 1 ลูก
           6. ฉิ่ง 1 คู่
           7. กรับ 1 คู่

วงระบำกะโน้บติงต๊อง

           เป็นการประสมวงดนตรีประกอบการระบำกะโน้บติงต๊อง หรือระบำตั๊กแตนตำข้าว

เครื่องดนตรี
           1. กลองกันตรึม (โทน) 2 ลูก (เดิมใช้กลองทัด)
           2. ปี่สไล (ปี่ใน) 1 เลา
           3. ซอตรัวเอก ( ซออู้) 1 คัน
           4. ฉิ่ง 1 คู่
           5. กรับ 1 คู่

วงอาไย

           เป็นวงเครื่องดนตรีประกอบการเล่นอาไย ( อาไยคือ การเล่นเบ็ดเตล็ดอย่างหนึ่ง ประกอบการเล่นมโหรี )

เครื่องดนตรี
          1. ปี่สไล (ปี่ใน) 1 เลา
          2. ซอตรัวเอก ( ซออู้) 1 คัน
          3. กลองกันตรึม (โทน) 2 ลูก
          4. เครื่องกำกับจังหวะคือกรับและฉิ่งอย่างละ 1 คู่

วงจเรียง

           เป็นเครื่องดนตรีประกอบการจเรียง นิยมใช้เครื่องดนตรีเพียงชิ้นเดียว

เครื่องดนตรี
           1. เกนหรือเคน ( แคน)
           2. ตรัว (ซอ)
           3. จเปย ( กระจับปี่)

นาฏศิลป์พื้นบ้านอีสานใต้